این ظروف رنگین چیزی نیستند جز سفال‌هایی که هوش از سر آدم می‌برند. سفال در ایران، قدمت زیادی دارد و قبل از به میان آمدن ملامین و چینی و پلاستیک، در خانه‌ها فقط ظروف سفالی پیدا می‌شد.
اما الان بعد از آن همه چینی و کریستال و آرکوپال دوباره سفال‌ها به عنوان ظروفی مدرن مورد توجه هنرمندان و سلیقه‌های خاص قرار گرفته‌اند و برخی برای پذیرایی از میهمان یا در میهمانی‌های عصرانه برای سرو غذاهایی مانند آش و دیزی از آن استفاده می‌کنند.
سفال چیزی است که هیچ‌گاه از مد نمی‌افتد و مدل‌های جدید آن با هر دکوراسیونی، چه مدرن و چه سنتی جور در می‌آید.
سرامیک همیان سفال است؟
به گل شکل گرفته و پخته شده که تزئین ندارد، سفال می‌گویند. از سفال کمتر به عنوان وسایل کاربردی مانند لیوان و بشقاب و... استفاده می‌شود بلکه بیشتر به شکل گلدان، کوزه (چون سفال آب را خنک نگه می‌دارد) یا ظروف پخت غذا (مثل دیزی) استفاده می‌شود.
در ضمن سفال یکی از بهترین ظروف برای نگهداری غلات و برنج است چون خنک است و به خاطر منافذی که در بدنه‌اش دارد، هوا به راحتی می‌تواند درون آن جریان داشته باشد و مانع از عرق کردن ظرف شود. حتما مادربزرگ‌هایمان را به یاد داریم که از کوزه‌های سفالی برای نگهداری روغن و خرما و آرد استفاده می‌کردند.
سرامیک هم در اصل همان سفال است اما روی آن را با لعاب خاصی می‌پوشانند تا هم محکم‌تر شود و هم بتوان سفال را نقش و نگاردار کرد و این به زیبایی سفال کمک می‌کند؛ در نتیجه می‌توان به سفال، از جهت رنگ و نقش، تنوع بیشتری داد.
اگر به دنبال چیزی منحصر به فرد می‌گردید، از ظروف سفالی لعاب‌دار یا همان سرامیک‌های دست‌ساز استفاده کنید زیرا دارای اصالت بیشتری هستند و نقش‌های منحصر به فردی دارند که با دست و ذوق هنرمندان سفالگر کشیده شده است.
دستی‌ها و ماشینی‌ها
چند وقتی است که به دلیل استقبال از ظروف سفالی، دیگر سفال‌ها فقط به صورت دستی تولید نمی‌شوند بلکه در چند شهر این محصول را به وسیله ماشین‌های صنعتی درست می‌کنند که به شیوه قالب‌ریزی است.
به همین دلیل این محصولات از استحکام بیشتری برخوردارند، سطح صاف و صیقلی‌تری دارند و غالبا می‌توانید از یک رنگ و نقش، سرویس‌های غذاخوری و چای‌خوری آن را تهیه کنید و به خاطر قیمت کمتری که دارند به راحتی می‌توانید به عنوان ظروف دم دستی از آنها استفاده کنید.
در ضمن این ظروف قابلیت این را دارند که در فر و مایکروفر هم از آنها استفاده کنید. اما ظروف دست‌ساز کمی کج و کوله‌اند که البته این حالت گاهی به زیباتر شدن و خاص بودن آن کمک هم می‌کند؛ از نظر نقش تنوع بیشتری دارند اما نمی‌توانید سرویس آن را تهیه کنید و از نظر قیمت هم گران‌ترند زیرا شیئی هنری به حساب می‌آیند.
خاک هم خوب و بد دارد
برای خرید سفال و سرامیک باید به چند نکته توجه کنیم:
* گاهی روی بدنه سفالی که لعاب نخورده است، دانه‌های سفیدی دیده می‌شود که در اصطلاح به آن آلوئک می‌گویند. این دانه‌های سفید به دلیل وجود آهک در خاکی است که سفال را از آن درست کرده‌اند.
این دانه‌های سفید در ظروف سرامیک به دلیل لعابی که روی ظرف را پوشانده است دیده نمی‌شوند، در نتیجه چند بار شست‌وشو و رسیدن آب به آهک‌های موجود در ظرف، سبب شکفته شدن این دانه‌های سفید شده و باعث از هم پاشیده شدن ظرف می‌شود.
* اگر لعابی را انتخاب کردید و بعد متوجه وجود ترک‌هایی در آن شدید از خریدنش منصرف شوید زیرا این ترک‌ها مواد غذایی را در خود نگه می‌دارند و موجب بروز بیماری می‌شوند.
* هنگامی که ظرفی را انتخاب می‌کنید که از تکه‌های جداگانه تشکیل شده است (مانند دسته لیوان یا پارچ) حتما به محل این اتصال‌ها دقت کنید؛ زیرا اگر این اتصال به خوبی صورت نگرفته باشد زمانی می‌رسد که شما قصد بلند کردن ظرف را با دسته‌هایش دارید ولی فقط دسته در دستان شما باقی می‌ماند.
* برخی کارگاه‌ها برای آنکه در قیمت تمام شده محصول صرفه‌جویی کنند، در رنگ‌آمیزی سفال از رنگ‌های غیرکوره‌ای مانند گواش، رنگ روغن، رنگ ماشین یا ترکیباتی از قیر که با بنزین رقیق شده و رنگ قهوه‌ای دارد استفاده می‌کنند که نیازی به کوره رفتن ندارد؛ ولی این رنگ‌ها با چند بار شست‌وشو از بین می‌روند. اگر رنگ متفاوتی با رنگ پخته شدة سفال در یک ظرف دیدید، از خرید آن صرف نظر کنید زیرا این نوع رنگ‌ها با خراش پاک می‌شود و از بین می‌رود.
این سرامیک‌ها کجایی هستند؟
بازار سفال ایران هم از دسترس چینی‌ها دور نمانده و چند وقتی است که محصولات سفال چینی هم وارد می‌شوند ولی مطمئنا به پای سفال‌های خودمان نمی‌رسند. در ایران مردم در شهرهای مختلف به تولید سفال مشغولند که تعدادی از آنها فقط سفال‌هایی می‌سازند که به مصرف خودشان می‌رسد اما برخی دیگر، سفال‌هایشان را به شهرهای دیگر برای فروش می‌فرستند. برای تشخیص این سفال‌ها از هم، باید ویژگی هر کدام را دانست.
لالجین همدان: خاک لالجین رسی و سفال‌های این منطقه بدون نقش و با لعاب یک دست به بازار عرضه می‌شود و می‌توان سرویس کامل غذاخوری، پارچ، لیوان، پایه آباژور، گلدان، مجسمه و اشیای تزئینی را از محصولات این شهر تهیه کرد. رنگ لعاب همدان اغلب لاجوردی، آبی، سرمه‌ای، حنایی، زرد، سبز، فیروزه‌ای و قهوه‌ای است.
شهرضا: در این شهر با 2 نوع خاک کار می‌کنند؛ یکی خاک رس منطقه و دیگری خاک سفید که از نقاط دیگر آورده می‌شود. در شهرضا اشیای متنوعی چون کاسه، بشقاب، سرویس چای‌خوری، گلدان، زیر سیگاری، شمعدان، لیوان و... ساخته می‌شود.
ظروف این شهر نقش‌هایی به رنگ سیاه با خطوط و طرح‌هایی ظریف شامل گل و برگ و تصویر ماهی و پرنده و حیوانات دیگر دارد که تمام ظرف را می‌پوشاند.
سفال 7 رنگ شهرضا با خاک سفید ساخته می‌شود که ابتدا سطح ظرف را با لایه‌ای از گل دوغاب سفید خالص‌تر می‌پوشانند، بعد نقوش مختلف را با خطوط ظریف سیاه ترسیم می‌کنند؛ سپس داخل نقش را با لعاب‌های رنگین متنوع پر می‌کنند و بعد تمام بدنه را با لعاب بی‌رنگی می‌پوشانند و می‌پزند.
میبد یزد: در این منطقه از خاک سفید برای درست کردن سفال استفاده می‌شود و بیشتر انواع ظروف، کاسه و بشقاب، زیر سیگاری، شکلات خوری و... را می‌سازند.
نقوش روی سفال‌ها، تصویر خورشید است که «خورشید خانوم» گفته می‌شود و تصاویر دیگری که استفاده می‌شود تصویر گل‌های تزئینی، ماهی و پرنده است. این نقوش با رنگ‌های آبی، سبز و زرد و خطوط ظریف سیاه نقاشی می‌شود و از زیبایی و اصالت خاصی برخوردار است.
کلپورگان سیستان و بلوچستان: سفالگری در این شهر مخصوص خانم‌هاست و طرز کار، بسیار ابتدایی و به شیوه سفالگران پیش از تاریخ است. خاک این منطقه خاک‌رس قرمزرنگ است و سفال‌ها بدون لعاب عرضه می‌شود. پس از شکل دادن به اشیا و خشک شدن، با سنگ آنها را صیقل می‌دهند و پیه می‌مالند و با نقطه‌های سیاه تزئین می‌کنند. اشیای این منطقه بیشتر جنبه مصرف محلی دارد اما به دلیل شباهت به ظروف ماقبل تاریخ در میان شهرنشینان و خارجیان طرفداران زیادی دارند.
اشیای چند منظوره
از سفال می‌توانیم به عنوان یک شیء تزئینی خوشرنگ و جذاب در خانه‌هایمان استفاده کنیم؛ این سفال‌ها می‌توانند یک سرویس چای‌خوری در بوفه خانه‌مان باشند، ساعت یا تابلوهای سفالی که می‌توان از دیوار آویزان‌شان کرد یا حتی قلک‌های کوچک و شادی‌آفرینی که در اتاق کودکان‌مان می‌گذاریم.
گلدان: با توجه به سلیقه و نوع کاربردمورد نظر می‌توانید از گلدان‌های ساده بی‌رنگ گرفته تا گلدان‌های پرنقش و نگار از گل و پرنده و در اندازه‌های کوچک و بزرگ استفاده کنید. البته باید هنگام خرید به فضای خانه‌تان هم توجه کنید.
اگر از نگهداری گل‌های مصنوعی لذت می‌برید، می‌توانید از گلدان‌های سفالی نقش‌دار برایشان استفاده کنید یا اگر اهل کوه و دشت رفتن هستید و دوست دارید گل‌های وحشی را که چیده‌اید نگه دارید، گلدان‌های سفالی ساده با این گل‌های خشک شده همخوانی خوبی خواهد داشت.
شمعدان: غیر از شمعدان‌هایی که برای عروسی‌تان خریده‌اید، می‌توانید از شمعدان‌های سفالی برای تزئین اتاق خواب یا آشپزخانه‌تان استفاده کنید. شمعدان‌های سفالی را می‌توانید در شکل‌های ساده رومیزی گرفته تا چند شاخه در بازار پیدا کنید.
البته همین شمعدان تزئینی ممکن است روزی به کارتان آید؛ زمانی که برق قطع می‌شود یا خودتان قطعش می‌کنید، می‌توانید سفره‌تان را با شمع داخل این شمعدان‌ها روشن کنید.
قلک: شاید قلک‌های دوران کودکی‌مان هیچ وقت از یادمان نرود؛ وقتی بعد از چند ماه قلک‌های کوزه مانند خاکی را با شادی تمام به زمین می‌کوبیدیم و صدای جیرینگ شکستن قلک با صدای پخش شدن پول‌های خرد روی زمین شادی‌مان را دو چندان می‌کرد. اما با آمدن قلک‌های فلزی – که در آن با چرخاندن یک کلید باز می‌شود – یا قلک‌های پلاستیکی که با کمی باز کردن شکاف قلک می‌توان پول داخل آن را خالی کرد – این لذت از بچه‌هایمان گرفته شده است.
به تازگی قلک‌های سفالی در شکل‌های مختلف و رنگ‌های شاد وارد بازار شده‌اند که می‌توانید، هم به عنوان تزئین در اتاق خواب کودکان‌تان و هم به عنوان وسیله‌ای برای پس‌انداز از آنها استفاده کنید؛ هر چند پس‌انداز کردن در این قلک‌ها را خیلی توصیه نمی‌کنیم چون شاید شکستن‌شان برایتان کار چندان راحتی نباشد.
تابلوهای سفالی: شاید تابلوهای سفالی، چندان قدمتی نداشته باشند ولی در حال حاضر از جمله مواردی هستند که برای هدیه دادن بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. تابلوها بیشتر به شکل مربع و مستطیل هستند و گاه در یک مستطیل از چند تابلو مربع استفاده می‌شود. نقش این تابلوها ساده ولی‌گیراست. گاهی با کشیدن یک ماهی سفیدرنگ ساده بر روی یک زمینه لاجوردی، تابلوی زیبایی به دست می‌آید که می‌توانید در اتاق پذیرایی خود از آن استفاده کنید.
ساعت: درست است که همه ساعت‌ها یک جور زمان را به ما نشان می‌دهند ولی ما می‌توانیم ساعتی را انتخاب کنیم که فقط زمان را به ما نشان ندهد.
وقتی نگاه خسته‌مان را به ساعت‌های سفالی‌ای که با نقش‌ها و رنگ‌های شاد و متنوع از دیوار خانه‌مان آویزان است می‌اندازیم، وجودمان را سرشار از انرژی و حرکت می‌کند.
حجم‌های سفالی: اگر اهل خرید سفال هستید، حتما متوجه بعضی حجم‌های نامتعارف در مراکز فروش سفال شده‌اید که با سفال ساخته شده‌اند. این حجم‌ها غالبا توسط هنرجویان رشته سفالگری ساخته شده‌اند که دید متفاوتی در رابطه با کار سفالگری دارند.
اگر می‌خواهید شیئی هنری در خانه داشته باشید، این حجم‌های ناهمگون و ناموزون – که معانی خاصی را با خود به همراه دارند– پیشنهادهای خوبی هستند.
گلینه‌های حساس
برای آنکه سفالی که خریده‌اید مدت زمان بیشتری برای شما قابل استفاده باشد به این نکات دقت کنید:
* اگر قصد درست کردن دیزی در ظرف سفالی خود را دارید، از گذاشتن آن روی حرارت تند و زیاد بپرهیزید زیرا با این کارتان نه تنها باعث می‌شوید ظرفتان تکه‌تکه شود بلکه خود را از یک دیزی لذیذ محروم کرده‌اید.
* پس از استفاده از ظروف سفالی به سرعت آن را بشویید زیرا ظروف سفالی خیلی زود لک مواد غذایی را به خود می‌گیرند.
* ظروف سفالی را می‌توانید با هر نوع شوینده‌ای بشویید جز با سفیدکننده‌ها؛ زیرا مواد سفید کننده باعث خورده شدن ذرات سفال شده و پس از مدتی شما ظرف دوست داشتنی‌تان را متلاشی شده خواهید دید.
* هنگامی که لعاب ظرفتان ترک خورد، دیگر هرگز از آن برای سرو غذا استفاده نکنید اما می‌توانید به عنوان ظرف تزئینی همچنان از دیدنش لذت ببرید و شاید هم گاهی دلتان را به سوزش بیندازد.
* اگر می‌خواهید از ظرفی در مایکروفر یا فر استفاده کنید، بعد از ظروف پیرکس، سفال بهترین ظرف برای این منظور است.
* دقت کنید ظروف سفالی‌ای که در مایکروفر استفاده می‌کنید، رنگ کوره‌ای داشته باشند زیرا رنگ‌های غیرکوره‌ای در مایکروفر ایجاد جرقه کرده و در فر می‌سوزند و تغییر رنگ می‌دهند.
* اگر برای پخت غذا از ظروف سفالی بدون لعاب استفاده می‌کنید، حتما آنها را با برس بشویید زیرا منافذ سفال بدون لعاب، با اسکاچ یا ابر تمیز نمی‌شوند.
*اگر ظرف سفالی شما دارای زاویه‌هایی است که شمارا هنگام شست‌وشو دچار مشکل می‌کند. نگران نباشید. به وسیله شیشه شو به راحتی می‌توانید به این گوشه‌های
دست نیافتنی راه پیدا کنید.
*برای شستن ظروف سفالی از اسکاچ به هیچ عنوان استفاده نکنید زیرا بعد از مدتی ظرف شما خش برمی‌دارد.
*ظروف سفالی به دلیل لعابی که روی ظرف داده می‌شود، هنگام شست‌وشو لیز می‌شوند. مراقب باشید از دستان شما نیفتد.
*در موادی که لعاب را تشکیل می‌دهند، مقداری سرب وجود دارد که در محصولات دست‌ساز بیشتر است. پس، از سرو غذاهای داغ در این‌گونه ظروف بپرهیزید.
